ગીર ગાયો વિશેની રસપ્રદ માહિતી

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ગાયનું સ્થાન અત્યંત વિશિષ્ટ છે. ગાય માત્ર પશુ નથી, પણ આપણા જીવન, આરોગ્ય, કૃષિ અને આધ્યાત્મિકતાનો આધાર છે. દેશી ગાયના દૂધ, ઘી, દહીં, ગોબર અને ગોમૂત્ર – દરેક વસ્તુ આપણા આરોગ્ય અને પર્યાવરણ માટે અમૂલ્ય છે. ગોપાલ સુતરીયા જેવા ગૌપ્રેમીઓના અનુભવ અને વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણથી ગાયની સંભાળ કેવી રીતે રાખવી, એ જાણવું આજના સમયમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. અહીં ગાયની સંભાળ, તેનું મહત્વ, વિવિધ ઋતુઓમાં ખાસ કાળજી, ગર્ભાવસ્થાની ગાય માટેની ખાસ સલાહ, અને ગાયના અનેક લાભો વિશે વિસ્તૃત માહિતી આપવામાં આવી છે. જલસો પોડકાસ્ટ ઉપર થયેલા આ અત્યંત રસપ્રદ અને ઉપયોગી પડે એવા સંવાદની થોડીક ખાસ વાતો અહીં આ બ્લોગમાં જણાવી છે. 

ગાય માટે યોગ્ય આશ્રય અને વાતાવરણ

ગાયના આરોગ્ય માટે તેનું રહેઠાણ અત્યંત મહત્વનું છે. ગાયને હંમેશાં સ્વચ્છ, વાતાનુકુલિત અને સુરક્ષિત સ્થાન પર રાખવી જોઈએ. શિયાળામાં ખાસ કરીને ગાયને ખુલ્લા શેડમાં ન રાખવી જોઈએ. શેડની બધી બાજુઓ પડદાથી કવર કરવી જોઈએ, જે રાત્રે અને ભારે ઠંડીમાં બંધ રાખવી અને માત્ર દિવસે ખુલ્લી રાખવી. શેડમાં ગરમી માટે ઊંચા વોટના બલ્બ લગાવવાથી ગાયને હૂંફ મળે છે. જમીન પર ડાંગર અથવા ઘઉંના ભૂસાનો ઉપયોગ કરીને ગાદલું બનાવવું જોઈએ, જેથી ગાય આરામથી સૂઈ શકે. ઉનાળામાં છાંયડો અને ઠંડક માટે પંખાની વ્યવસ્થા કરવી, તથા વરસાદમાં પાણી ન ભરાય અને જમીન ભેજવાળી ન રહે તે માટે યોગ્ય ડ્રેનેજ હોવી જરૂરી છે.

ખોરાક અને પોષણ

ગાયના આરોગ્ય અને દૂધ ઉત્પાદન માટે યોગ્ય અને સંતુલિત ખોરાક આપવો ખૂબ જ જરૂરી છે. ગાયને તાજું લીલું ઘાસ, સૂકું ઘાસ, ચારો, ખલી, મકાઈ, ઘઉં, મીઠું અને ખનિજ મિશ્રણ આપવું જોઈએ. પાણી હંમેશાં તાજું અને શુદ્ધ હોવું જોઈએ. ખોરાકમાં અચાનક ફેરફાર કરવો ટાળવો જોઈએ, કારણ કે એથી ગાયના પાચનતંત્ર અને દૂધ ઉત્પાદન પર ખરાબ અસર થઈ શકે છે. દુધાળ ગાયને બાયપાસ પ્રોટીન આપવું પણ લાભદાયી છે. ગર્ભાવસ્થાની ગાય માટે ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે તેને આફરો થાય તેવો ખોરાક વધુ પડતો ન આપવો. ગર્ભાવસ્થાના છેલ્લા ત્રણ મહિનામાં ગાયને વધારે આરામ આપવો, પાણીમાં લાંબો સમય ન રહેવા દેવું અને ડુંગરાળ વિસ્તારમાં ન ફરવા દેવું જોઈએ.

સ્વચ્છતા અને આરોગ્ય

ગાયના આરોગ્ય માટે દૈનિક સફાઈ અનિવાર્ય છે. ગાયના શરીર અને આસપાસનું સ્થળ દરરોજ સાફ રાખવું જોઈએ. દૂધ દોહતી વખતે હાથ અને વાસણ સંપૂર્ણપણે સ્વચ્છ હોવા જોઈએ. દૂધ દોહન પહેલા આઉં અને આંચળને ટીટ ડીપ દ્રાવણથી સાફ કરવું જોઈએ. દૂધ દોહ્યા પછી ગાયને ૧૫-૨૦ મિનિટ સુધી નીચે બેસતું અટકાવવું, જેથી બેક્ટેરિયા પ્રવેશી ન શકે. પશુચિકિત્સકની નિયમિત નિગાહ હેઠળ ગાયનું આરોગ્ય ચકાસવું, રસીકરણ કરાવવું અને રોગચાળો અટકાવવા માટે જરૂરી પગલાં લેવાં જોઈએ. ગાયના શરીર પર કીડા, ટિક વગેરે ન આવે તેનું ધ્યાન રાખવું.

દૂધ દોહવાની યોગ્ય રીત

દૂધ દોહતી વખતે ગાયને આરામદાયક વાતાવરણમાં પ્રેમથી દોહવી જોઈએ. દૂધ દોહનાર વ્યક્તિ સ્વચ્છ અને ચેપી રોગથી મુક્ત હોવો જોઈએ. દૂધ દોહતી વખતે છીંક, ઉધરસ, અથવા ખાંસી ન આવે તેની કાળજી રાખવી. દૂધ દોહનના સમયે નિયમિતતા જાળવવી જોઈએ, કારણ કે અણિયમિત દોહનથી દૂધ ઉત્પાદન ઘટી શકે છે. પુરાણોમાં તો એમ કહેવાયું છે કે દૂધ દોહતી વખતે તેનું વાછરડું પણ સાથે સાથે તે દૂધ ગ્રહણ કરે તેમ વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.

ગોચર અને વ્યાયામ

ગાયને રોજ ખુલ્લા મેદાનમાં ચરવા મોકલવી જોઈએ. ચાલવાથી ગાયનું આરોગ્ય સારું રહે છે અને પાચનશક્તિ વધે છે. જો ગાયને સતત કોઢમાં બાંધી રાખવામાં આવે અને તેને પૂરતો સૂર્યપ્રકાશ અને કસરત ન મળે, તો વ્યંધ્યત્વ જેવા રોગો થવાની શક્યતા વધી જાય છે.

ઋતુ અનુસાર વિશેષ સંભાળ

શિયાળામાં:
ઠંડીના દિવસોમાં ગાયને ગરમ રાખવા માટે પડદા, ઊંચા વોટના બલ્બ, અને ભૂસાના ગાદલા ઉપયોગી છે. બપોરે તડકામાં નવડાવવું, અને પાણી પણ ગરમ આપવું જોઈએ.

વરસાદમાં:
વરસાદથી રક્ષણ માટે શેડમાં પાણી ન ભરાય તેની વ્યવસ્થા કરવી. દુધાળ ગાયોને ચોમાસામાં ગળસૂંઢો, ગાંઠિયો તાવ જેવા ચેપી રોગોથી બચાવવા માટે રસીકરણ કરાવવું જરૂરી છે4. રહેઠાણમાં ભેજ ન રહે તે માટે ખાસ કાળજી લેવી.

ઉનાળામાં:
છાંયડો, ઠંડક માટે પંખા, અને પૂરતું પાણી આપવું. ગરમીમાં ગાયના આરોગ્ય પર ખાસ ધ્યાન આપવું.

ગર્ભાવસ્થાની ગાય માટે વિશેષ સંભાળ

ગર્ભાવસ્થાના છેલ્લા ત્રણ મહિનામાં ગાયને વધારે આરામ આપવો જોઈએ. પાણીમાં લાંબો સમય તરે નહીં, ડુંગરાળ વિસ્તારમાં વધુ ન ફરે, અને આફરો થાય તેવો ખોરાક વધુ પડતો ન આપવો. જો પ્રસવના સમય પહેલાં દેહ બહાર આવતો હોય, તો તરત પશુચિકિત્સકની સલાહ લેવી. દેહ ખસવાની, માટી ખસવાની માહિતી હોય તો ગાયને ઢોળાવવાળી જગ્યાએ બાંધવી. વિયાણ પછી ૩-૪ મહિનામાં ફરીથી ગરમીમાં આવવું જરૂરી છે, જેથી ગાય તંદુરસ્ત વાછરડાં આપી શકે.

દેશી ગાયની વિશેષતાઓ અને મહત્વ

ભારતમાં અનેક દેશી ગાયની જાતિઓ છે જેમ કે ગીર, સાહિવાલ, લાલ સિંધી, ગાવલાવ અને થરપારકર. દેશી ગાયનું દૂધ A2 પ્રકારનું હોય છે, જે આરોગ્ય માટે ઉત્તમ માનવામાં આવે છે. દેશી ગાયની સંખ્યા વધારવા માટે સરકાર પણ સબસિડી આપે છે, અને દેશી ગાય આધારિત કુદરતી ખેતીની લોકપ્રિયતા વધી રહી છે. ગીર ગાય ખાસ કરીને ગુજરાતમાં લોકપ્રિય છે, અને તેનું દૂધ પૌષ્ટિક અને આરોગ્યપ્રદ છે. અહીં ગોપાલ સુતરીયા પણ ગીર ગાય વિશેની ખૂબ જ રસપ્રદ માહિતી આપે છે. તેઓ તેમની ગૌશાળામાં પણ મુખ્યત્વે ગીર ગાયોનું ધ્યાન રાખે છે, ભરણ-પોષણ કરે છે.

ગાયના વિવિધ લાભો

આરોગ્ય માટે:
દેશી ગાયનું દૂધ પૌષ્ટિક, પચવામાં સરળ અને રોગપ્રતિકારક છે. તેમાં A2 પ્રોટીન હોય છે, જે હૃદય માટે લાભદાયી છે. ગાયનું ઘી આયુર્વેદ અનુસાર અમૃત સમાન છે, અને દહીં પાચનશક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે.

કૃષિ માટે:
ગાયના ગોબરથી જૈવિક ખાતર, ગેસ અને ઈંધણ બને છે. ગોમૂત્રથી જૈવિક દવાઓ અને પેસ્ટિસાઈડ્સ બનાવી શકાય છે, જે જમીન અને પાક માટે લાભદાયી છે.

આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક:
ગાયના દૂધ, દહીં, ઘી, ગોબર અને ગોમૂત્ર – આ પાંચ વસ્તુઓ (પંચગવ્ય) ધાર્મિક વિધિમાં ઉપયોગી છે. ગાયની સેવા ઘરમાં સુખ, શાંતિ અને સમૃદ્ધિ લાવે છે.

પર્યાવરણ માટે:
ગાયના ગોબર અને ગોમૂત્ર જમીન શુદ્ધ કરે છે, અને ગોબરથી ગેસ અને વીજળી પણ બનાવી શકાય છે.

ગોપાલ સુતરીયાની ગાય સંભાળની ખાસ રીત

ગોપાલ સુતરીયા, બંસી ગીર ગૌશાળાના સ્થાપક, ગાયની સંભાળમાં કુદરતી અને વૈજ્ઞાનિક રીતો અપનાવે છે. તેઓ દેશી ગાયનું પાલન કરે છે, ગાયને રાસાયણિક રહિત ઘાસ, ચારો અને ઔષધિય વનસ્પતિઓ આપે છે. ગાયના આરોગ્ય માટે આયુર્વેદિક ઉપચાર અને ઘરગથ્થુ દવાઓ અપાય છે. દૂધ, ઘી, ગોબર અને ગોમૂત્રનો કૃષિ, આરોગ્ય અને ધાર્મિક કાર્યમાં સંપૂર્ણ ઉપયોગ થાય છે. તેઓ ખાસ જણાવે છે કે ગાયને પરિવારના સભ્ય સમાન માનવી અને તેની સેવા કરવી એ જ સાચું ગોપાલન છે.

ગાયની સાચી સંભાળ માત્ર પશુપાલન નથી, પણ એ આપણા જીવન, આરોગ્ય, કૃષિ અને સંસ્કૃતિ સાથે જોડાયેલી છે. વૈજ્ઞાનિક રીતે ગાયના આરોગ્ય, ખોરાક, સ્વચ્છતા અને રહેઠાણ પર ધ્યાન આપવું એટલું જ જરૂરી છે, જેટલું તેને પ્રેમ અને માનવતાવાદી દૃષ્ટિકોણથી સંભાળવું. ગાયના દૂધ, ઘી, ગોબર અને ગોમૂત્ર – દરેક વસ્તુ અમૂલ્ય છે. આપણી સંસ્કૃતિ, કૃષિ અને આરોગ્ય માટે ગાયનું મહત્વ ક્યારેય ઓછું થઈ શકે નહીં. ગોપાલ સુતરીયાની જેમ જો આપણે ગાયની સંભાળ રાખીએ, તો આપણું જીવન આરોગ્યમય, સુખી અને સમૃદ્ધ બની શકે છે. ગાયો માટેનો આ વિશેષ સંવાદ જલસો પર ખાસ સાંભળવા જેવો છે. હિંદુ સંસ્કૃતિમાં, ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ગાયોનું કેમ આટલું મહત્વ છે તે પણ તમને અહીં ચોક્કસથી સમજવા મળશે, એટલું જ નહીં પરંતુ ગાયોનું કઈ રીતે ધ્યાન રાખવું તે વિશેની ખૂબ જ સચોટ માહિતી પ્રાપ્ત થશે. જુઓ આ સંપૂર્ણ સંવાદ માત્ર ને માત્ર JALSO PODCASTS YOUTUBE CHANNEL પર.